Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε γίνει ευρύτερα γνωστός από την πολιτεία του στην Κρήτη και το επαναστατικό του πνεύμα. Σε αυτόν στράφηκε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος το 1909 για να αναλάβει τις τύχες της χώρας. Το στρατιωτικό κίνημα στου Γουδή υπαγορεύτηκε από ευρύτερες ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Όσο αφορά τις πρώτες η επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 με την αποκατάσταση του συνταγματισμού στην οθωμανική αυτοκρατορία αποτέλεσε πρότυπο για τους Έλληνες αξιωματικούς, ενώ ταυτόχρονα συνέβαλλε στην διατύπωση του αιτήματος εξοπλισμού των ενόπλων δυνάμεων. Όσο αφορά τις δεύτερες οι επαγγελματικές ενώσεις με συλλαλητήριο τους στο Πεδίο του ΄Άρεως στήριξαν τους στρατιωτικούς και έθεσαν με πιο έντονο τρόπο την ανάγκη κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων.
Ένα από τα πρώτα πράγματα στα οποία προχώρησε ο Βενιζέλος με την επικράτησή του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910 ήταν η αναθεώρηση του Συντάγματος. Μέσα από αυτήν θα υλοποιούσε σε μεγάλο βαθμό τα αιτήματα της εποχής και θα οδηγούσε την Ελλάδα στο να γίνει ένα σύγχρονο κράτος δικαίου. Από την άλλη πλευρά και παρά την δυσαρέσκεια του Συνδέσμου προς το στέμμα, θέλησε να κρατήσει τις ισορροπίες με αυτό, αντιτασσόμενος στην δημιουργία συντακτικής συνέλευσης και καλώντας το να τεθεί επικεφαλής της ανορθωτικής κίνησης.
Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Μια από τις σπουδαιότερες μεταρρυθμίσεις του Βενιζέλου ήταν αυτή στον εργατικό τομέα και ιδιαιτέρως στον χώρο των συνδικάτων. Με το νόμο 281 απαγόρευσε την συμμετοχή των εργοδοτών στις εργατικές ενώσεις και αναγνώρισε τα συνδικάτα Αθηνών και Πειραιώς. Διασφαλίστηκε η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και αναγνωρίστηκε μόνο στα δικαστήρια η αρμοδιότητα να διαλύουν σωματεία για παραβίαση των νόμων. Με μια σειρά άλλων νόμων το 1914 δημιουργήθηκε το θεσμικό πλαίσιο των εμπορικών, βιομηχανικών και γεωργικών επιμελητηρίων καθώς και των συνεταιρισμών.
Ο Βενιζέλος φρόντισε για τον ορθολογισμό του φορολογικού συστήματος και την δανειοδότηση των αγροτικών συνεταιρισμών μέσω της Εθνικής Τράπεζας. Καθιερώθηκαν κανονισμοί εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες αλλά και λήφθηκαν αποφάσεις για την διανομή της γης στην Θεσσαλία. Ως προς το τελευταίο θεσπίστηκε με το άρθρο 16 η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών για την αποκατάσταση των ακτημόνων γεωργών. Τέλος κατοχύρωσε την μονιμότητα διοικητικών και την ισοβιότητα των κυριοτέρων διοικητικών υπαλλήλων.
Πέραν αυτού το 1911 ιδρύθηκε ξέχωρο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στο οποίο άνηκαν τα θέματα εργασίας και αγροτικής παραγωγής. Επίσης η ίδρυση μιας σειράς νέων φορέων και οργανισμών όπως η Υπηρεσία Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας και η Εργατική Επιθεώρηση συνέβαλλαν στην προστασία της εργασίας. Τέλος εκπονήθηκαν νόμοι σχετικοί με τις αργίες, τις εορτές, την ασφάλεια στους χώρους εργασίας, την εργασία των γυναικών και των ανηλίκων, καθώς και των αποζημιώσεων σε περιπτώσεις εργατικών ατυχημάτων.
Τα παραπάνω είχαν ως συνέπεια να εκφράσουν μεγάλη μερίδα του εργατικού και αγροτικού πληθυσμού της χώρας. Άλλωστε η εργατική τάξη υποστήριξε το κίνημα της ανόρθωσης και το κόμμα των Φιλελευθέρων που πραγματοποίησε σημαντικό έργο στην οργάνωση του συνδικαλισμού. Ο Βενιζέλος έφθασε στο σημείο να συντρίψει ακόμα και τους Αγροτικούς στις εκλογές του 1912 στην Θεσσαλία και να ανατρέψει τους πολιτικούς συσχετισμούς του παρελθόντος.
Με την πολιτική των απαλλοτριώσεων κατάφερε να αποτρέψει τον κίνδυνο μιας ευρύτερης κοινωνικής εξέγερσης του αγροτικού πληθυσμού από αυτήν που είχε συμβεί στο Κιλελέρ. Ο ίδιος ο Βενιζέλος υποστήριζε πως η δύναμη της αστικής κοινωνίας ήταν ακριβώς αυτή της αποτροπής κοινωνικών εκρήξεων. Ωστόσο κράτησε τις ισορροπίες και με τους μεγαλογαιοκτήμονες, καθώς προβλέπονταν κρατικές αποζημιώσεις προς αυτούς με στόχο την επένδυσή τους στα κτήματα που θα τους απέμεναν.
ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Ο Βενιζέλος θέλησε να δημιουργήσει ένα κράτος δικαίου και για τον λόγο αυτό έπρεπε να εκσυγχρονίσει την ίδια την λειτουργία του κοινοβουλευτισμού και να ισχυροποιήσει την διάκριση των εξουσιών. Μερίμνησε για την εισαγωγή καλύτερου εκλογικού συστήματος, καθώς και για την ταχύτερη διεκπεραίωση των νομοθετικών διεργασιών. Απομάκρυνε τους στρατιωτικούς από την δημόσια ζωή θεσπίζοντας το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και βουλευτικής ιδιότητας. Αναθεώρησε τον κανονισμό της Βουλής, βελτίωσε την απονομή της δικαιοσύνης και διασφάλισε την μονιμότητα των δικαστικών. Επίσης προβλέφθηκε η εξέλεγξη των βουλευτικών εκλογών από το δικαστήριο (εκλογοδικείο) και όχι πια από την Βουλή και καθιερώθηκαν ορισμένα ασυμβίβαστα για τους βουλευτές.
Αυτές οι αποφάσεις στο πεδίο της δικαιοσύνης και της πολιτείας οδήγησαν στην εμπέδωση της τάξης και του νόμου και στην όσο τον δυνατόν καταστολή των αυθαιρεσιών και της συναλλαγής. Η προσπάθεια αποφυγής κωλυσιεργιών, η μη ανάμειξη στρατιωτικών και η ενδυνάμωση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης είχε ως αποτέλεσμα την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος. Το κράτος έτσι με τους διακριτούς πυλώνες του λειτουργούσε θεσμικά υπέρ του κοινωνικού συνόλου.
Ως εκπρόσωπος των φιλελεύθερων αρχών ο Βενιζέλος κατοχύρωσε με το νέο σύνταγμα τις ατομικές ελευθερίες, την ελευθερία του τύπου και το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Αυτό είχε ως συνέπεια να εκφράσει με την πολιτική του τα μικροαστικά κοινωνικά στρώματα που επιθυμούσαν να ανέλθουν οικονομικά και πολιτικά. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο οι Φιλελεύθεροι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους σε επενδύσεις υποδομής, σε μέτρα προστασίας από την παραοικονομία και στην επίτευξη διευκόλυνσης της λειτουργίας των οικονομικών μονάδων. Στα πλαίσια αυτά εκπονήθηκε ένα πιο απλό νομοθετικό πλαίσιο για τις ανώνυμες εταιρείες και καταπολεμήθηκε η τοκογλυφία.
Ο φιλελευθερισμός του Βενιζέλου στην οικονομία ήρθε να ευνοήσει όμως και την ανερχόμενη αστική τάξη του εμπορίου, των βιομηχάνων και του εφοπλισμού που ερχόταν να αντικαταστήσει αυτήν των τσιφλικάδων, που υποστήριζε τα παλαιά κόμματα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κατά το 1914 η ελληνική ναυτιλία κατέλαβε μια από τις πρώτες θέσεις στον κόσμο.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Οι φιλελεύθερες αρχές του Βενιζέλου όπως αναφέραμε είχαν αντίκρισμα όχι μόνο στον χώρο της οικονομίας αλλά και της πνευματικής ελευθερίας. Μέσα στα πλαίσια αυτά εντάχθηκε και η εκπαιδευτική του πολιτική που έπρεπε να αγκαλιάσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού. Καθιέρωσε λοιπόν την δωρεάν υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση και ίδρυσε τεχνικές σχολές στις αγροτικές περιοχές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού που μάστιζε τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα αλλά και την ενίσχυση των πρακτικών γνώσεων για τους κατοίκους της υπαίθρου, που δεν είχαν επαγγελματική πρόσβαση στον δημοσιοΰπαλληλικό μηχανισμό.
Όσο αφορά το στράτευμα ο Βενιζέλος επιχείρησε την γενικότερη αναδιοργάνωσή του αφού άλλωστε αυτό ήταν και ένα από τα κυρίαρχα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το 1911 ένα χρόνο πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων δαπανήθηκαν 47 εκατομμύρια για τον στρατό ξηράς και 17 για το ναυτικό, ενώ οι μεραρχίες αυξήθηκαν από τρεις σε οκτώ. Επίσης για τον Βενιζέλο υπήρξε όρος απαράβατος η επιστροφή των αξιωματικών στα στρατιωτικά τους καθήκοντα, ώστε να υπάρξει ομαλότητα στην πολιτική ζωή της χώρας.
Ο Βενιζέλος ανέλαβε ο ίδιος το υπουργείο των στρατιωτικών προωθώντας αξιοκρατικά σε επιτελικές θέσεις στελέχη του στρατεύματος και καλώντας ξένους εκπαιδευτές για την αναβάθμισή της εκπαίδευσης και της οργάνωσής του. Θέλοντας επίσης να εξασφαλίσει την εθνική ενότητα δεν δίστασε να επαναφέρει τον διάδοχο ως επικεφαλής της Γενικής Επιθεώρησης Στρατού.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές στο στράτευμα επέφεραν την γαλήνη και την ισχυροποίησή του ενόψει της πολεμικής αναμέτρησης με Τούρκους και Βουλγάρους. Η Ελλάς αποκτούσε πλέον την χαμένη της αυτοπεποίθηση ύστερα από την ήττα του 1897 και ο στρατός επανήλθε στους στρατώνες με πειθαρχία πλέον προς την πολιτική εξουσία. Επιπρόσθετα η παρουσία ξένων εκπαιδευτών συνδέθηκε και με ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα μελλοντικών συμμαχιών, αλλά και οικονομικά που αφορούσαν την εξυπηρέτηση δανείων από τους αγγλογάλλους.