Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Ο γάμος συνιστούσε βασικό θεσμό ενδυνάμωσης των συγγενικών δεσμών και διεξαγόταν μέσα
από συγκεκριμένες διαδικασίες της κοινωνικής αναπαραγωγής. Η απόφαση για την ένωση του ζεύγους
λαμβανόταν ερήμην του από τους γονείς και την μετέφερε συνήθως η προξενήτρα, η οποία αρκετές
φορές προέβαινε σε μαγικές πράξεις (μεταμφιεζόταν, κρατούσε το φανάρι) προκειμένου να στεριώσει το
συνοικέσιο. Κατόπιν ακολουθούσαν τα «μιλήματα» για τον καθορισμό της προίκας και τα «τελειώματα»
με τελετουργικές ανταλλαγές δώρων.
Οι γάμοι με προξενιό σε αρκετές περιπτώσεις γίνονταν σε νεαρές ηλικίες προκειμένου να
εξασφαλιστεί η βοήθεια του γαμπρού. Στο Σπαρτοχώρι για παράδειγμα αναφέρεται πως όταν μια κόρη
χήρεψε στα δεκαέξι της μόλις χρόνια παντρεύτηκε σε μικρό χρονικό διάστημα έναν επίσης νεαρό άνδρα
είκοσι ετών. Αυτό μάλιστα είχε και ως επιπρόσθετο αποτέλεσμα να συνεταιριστούν οι εξ αγχιστείας θείοι
του με τον πατέρα του στην οικονομική εκμετάλλευση ενός καϊκιού που είχε περιέλθει ως περιουσία στα
χέρια της γυναίκας του.
Οι συγγενικοί δεσμοί ενισχύονταν τόσο με την μεταφορά της νύφης ή του γαμπρού στις οικίες
των πεθερικών. Στις πολυπυρηνικές πατροπλευρικές οικογένειες πραγματοποιούταν η λεγόμενη «εξαγορά
της νύφης», δηλαδή ο γαμπρός ή ο πατέρας πρόσφεραν στους άρρενες συγγενείς της νύφης ένα
χρηματικό ποσό ή έναν αριθμό ζώων. Η γυναίκα λοιπόν ήταν πολύτιμη όσο αφορά την συμμετοχή της
στην παραγωγική διαδικασία και για αυτό η πληρωμή στο σόι της νύφης ερχόταν να αναπληρώσει τα
χέρια, τα οποία και στερούσε από αυτό.
Στις αμφιπλευρικές πολυπυρηνικές οικογένειες, όπως και στις μητροπλευρικές οικογένειες
κορμού συνέβαινε το αντίθετο. Σε αυτές συναντούμε τον θεσμό του σώγαμπρου, δηλαδή την
εγκατάσταση του γαμπρού στην οικία του πεθερού ή της πεθεράς του. Στις αμφιπλευρικές ακολουθούταν
η τακτική αυτή προσωρινά μέχρι να ενηλικιωθούν τα αγόρια ή σε μόνιμη βάση εφόσον το υπαγόρευαν οι
ανάγκες. Στις μητροπλευρικές αυτό συνέβαινε σε περιπτώσεις που δεν υπήρχε κανένα αγόρι στην
οικογένεια.
Υπάρχει επίσης η περίπτωση της ανδροτοπικής πυρηνικής οικογένειας κατά την οποία μετά τον
γάμο η νύφη εγκαθίσταται στην οικία του ανδρός της και όχι του πεθερού της. Στην περίπτωση αυτή ο
πατέρας προικίζει τον γιό του με δική του οικία και διανέμει την περιουσία, ώστε το νέο νοικοκυριό να
γίνει ανεξάρτητο. Αντιστοίχως συναντούμε και την γυναικοτοπική πυρηνική οικογένεια, όπου ο πατέρας
προικοδοτεί την κόρη με οικία για την εγκατάσταση του ζευγαριού. Μάλιστα μεταπολεμικώς έλαβε
μεγάλη έκταση στα αστικά κέντρα η μέθοδος της αντιπαροχής, μέσω της οποίας ο πατέρας μπορούσε να
προικίσει περισσότερες κόρες.
Πέραν των παραπάνω αξίζει να επισημάνουμε πως στις αγροτικές κοινότητες μέσω των
ενδογαμιών ενδυναμώνονταν τα συγγενικά δίκτυα και αυξανόταν έτσι η εργατική δύναμη και η
αλληλεγγύη των μελών τους. Για παράδειγμα στο προαναφερόμενο Σπαρτοχώρι στο 75% των ζευγαριών,
αμφότεροι οι σύζυγοι ήταν Σπαρτοχωρίτες, με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι στο χωριό να συγγενεύουν
μεταξύ τους.
Οι εθιμικές δοξασίες που συνόδευαν τον γάμο αποσκοπούσαν στην ένωση του ζεύγους και των
οικογενειών του, στην οικονομική ευμάρεια, στην πολυτεκνία και κυρίως στην αρρενογονία. Τα γαμήλια
ψωμιά σχετίζοταν με την ευδοκίμηση, το φλάμπουρο με την καρπερότητα και η έκθεση και μεταφορά της
προίκας με την εργατικότητα της νύφης.
Κατά την γαμήλια πομπή διεξαγόταν το «νυφόπαρμα» με την παραλαβή από τον γαμπρό της
νύφης, από το πατρικό της σπίτι. Το πιο σημαντικό όμως ήταν πως στην πομπική πορεία προς την
εκκλησία συμμετείχε όλη η κοινότητα, πράγμα που φανέρωνε συμβολικά την αλληλεγγύη ευρύτερων
συγγενικών δικτύων.
Οι μεταγαμήλιες τελετές δήλωναν τα κοινωνικά στερεότυπα της προπολεμικής περιόδου με την
υποταγή της νύφης στον άνδρα και στα πεθερικά της. Για παράδειγμα στην προαναφερόμενη περιοχή του
Ρυμλουκίου η νύφη προσκυνά αμίλητη όλους τους συγγενείς και αφού προσφέρει δώρα κάθεται και πάλι
αμίλητη στο τζάκι. Ακόμα και στην περίπτωση των πλουσίων πρωτότοκων κορών της Καρπάθου
(κανακάρες) επικρατεί ο κατά φύλα κώδικας με την εξουσία να την ασκούν οι άνδρες.
Η τελετουργία του γάμου προέβαλλε το μοντέλο μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας με ηθικούς
κανόνες δεσμευτικούς για τις γυναίκες και περισσότερο χαλαρούς για τους άντρες. Από τα παραπάνω
φανερώνεται λοιπόν ότι στην κατά φύλα αναπαραγωγή της κοινωνίας επισημαίνεται ο κυρίαρχος ρόλος
του άνδρα έναντι αυτού της γυναίκας.