«Η έκθεση “Επιδημίες: Kατάρα του παρελθόντος – Απειλή για το μέλλον” διηγείται την ιστορία των επιδημιών ανά τους αιώνες σε 30 σταθμούς. Ο ελληνικός πολιτισμός και η αγάπη μου για την Ελλάδα μάς έδωσε την ιδέα να ανακατασκευάσουμε υποθετικά την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αφιερώσαμε επίσης έναν σταθμό για την ελληνική αρχαιότητα για να πληροφορηθούν οι επισκέπτες τι γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες για τις λοιμώδεις νόσους. Έχουμε τοποθετήσει και μια προτομή του Περικλή που υπήρξε θύμα του λοιμού. Ανακατασκευάσαμε το αμφιθέατρο ανατομίας της Πάδοβα και παρουσιάζουμε μια σύγχρονη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Ο τελευταίος σταθμός είναι αφιερωμένος φυσικά στον κορονοϊό», δηλώνει ο Όλιβερ Γκάουερτ, επιμελητής της μεγαλύτερης ιατροϊστορικής έκθεσης στον κόσμο, στο Μουσείο Ρέμερ-Πελιτσέους της πόλης Χίλντεσχάιμ, κοντά στο Ανόβερο, στη συνέντευξή του στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Η έκθεση πραγματεύεται και το θέμα των εμβολίων διότι «είναι το σημαντικότερο μέσο για την πρόληψη των επιδημιών. Τη μεγάλη επιδημία της πανώλης τον 14ο αιώνα την θεώρησαν αρχικά θεϊκή τιμωρία. Στα πρώτα επτά χρόνια πέθαναν 15 εκατομμύρια. Η συνέπεια ήταν να γίνουν αποδεκτές οι πρώτες επιστημονικές έρευνες. Κάτι ανάλογο βλέπουμε και με την πανδημία του κορονοϊού, χάρη σε αυτόν αποκτήσαμε τα εμβόλια mRNΑ σε σύντομο χρονικό διάστημα. Tα εμβόλια είναι το μεγάλο κέρδος της παρούσας πανδημίας», τονίζει.
Η έκθεση φυσικά θίγει και το θέμα των θεωριών συνωμοσίας «στον σταθμό “Ιστορία των επιδημιών”. Ήδη, τον 19ο αιώνα όταν πρωτοχρησιμοποιήθηκε τα εμβόλιο κατά της ευλογιάς υπήρξαν και αρνητές. Επειδή περιέχει ζωντανό τροποποιημένο ιό δαμαλίτιδας, διέδιδαν ότι όποιος το κάνει θα γίνει …αγελάδα. Θεωρίες συνωμοσίας και αρνητές υπήρχαν σε όλες τις εποχές. Θα πρέπει να τούς εξηγείται ότι κάνουν λάθος και ότι γίνονται η αιτία θανάτου άλλων», καταλήγει.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Όλιβερ Γκάουερτ στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και στον Αντώνη Πολυχρονάκη
ΕΡ. Κύριε Γκάουερτ, λόγω του κορονοϊού διοργανώνετε την έκθεση «Επιδημίες, κατάρα του Παρελθόντος – Απειλή για το Μέλλον»;
Όχι, τη σχεδιάζαμε ήδη από το 2018. Κάνουμε μια έρευνα για τις μούμιες, για τις αιτίες ασθενειών στην αρχαία Αίγυπτο και σκέφτηκα ότι οι επιδημίες είναι ένα σημαντικό αλλά άγνωστο θέμα. Με την προτροπή ενός γιατρού ξεκινήσαμε την οργάνωση μιας μεγάλης έκθεσης για τις επιδημίες ανά τους αιώνες. Και ξαφνικά λόγω κορονοϊού απέκτησε μια μεγάλη επικαιρότητα που δεν την φανταζόμασταν καν.
ΕΡ. Η πανδημία του κορονοϊού σας καθυστέρησε;
Προκάλεσε τεράστια προβλήματα. Αναβλήθηκε τρεις φορές, αλλά τελικά κατέστη δυνατή. Δεν μπορούσαμε να επισκεφθούμε άλλα μουσεία για να επιλέξουμε τα εκθέματα, οι συνεννοήσεις έπρεπε να γίνονται με τηλεδιασκέψεις. Σχεδιάστηκε να καλύπτει 1.200 τ.μ. και τελικά επεκτάθηκε σε σχεδόν 2.000 τ.μ. με 850 εκθέματα από πολύ σημαντικά μουσεία, με αποτέλεσμα να είναι η μεγαλύτερη ιατροϊστορική έκθεση στον κόσμο. Φυσικά, συμπεριλάβαμε και τον κορονοϊό. Στην προετοιμασία συμμετείχαν μεταξύ άλλων η ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου του Ανόβερου, τα κορυφαία ερευνητικά Ινστιτούτα Πάουλ Έρλιχ και Χέλμχολτς και τα πανεπιστήμια της Ζυρίχης και του Άμπερντιν.
ΕΡ. Μπορείτε να μας περιγράψετε την έκθεση;
Η έκθεση διηγείται την ιστορία των επιδημιών ανά τους αιώνες σε 30 προσβάσιμους από τους επισκέπτες σταθμούς. Ξεκινάμε με την αρχαία Αίγυπτο και καταλήγουμε στη σύγχρονη εποχή. Επίσης, ο ελληνικός πολιτισμός και η αγάπη μου για την Ελλάδα μάς έδωσε την ιδέα να ανακατασκευάσουμε υποθετικά τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αφιερώσαμε επίσης ένα σταθμό για την ελληνική αρχαιότητα δεδομένου ότι η σύγχρονη ιατρική έχει τη βάση της στον Ιπποκράτη, για να πληροφορηθούν οι επισκέπτες τι γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες για τις λοιμώδεις νόσους. Ανακατασκευάσαμε το εργαστήριο του νομπελίστα της ιατρικής Πάουλ Έρλιχ, ένα μοντέλο του ιού HIV, ένα μεσαιωνικό νοσοκομείο, το αμφιθέατρο ανατομίας της Πάδοβα του 1594 και παρουσιάζουμε επίσης μια σύγχρονη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας όπως ακριβώς είναι. Ο τελευταίος σταθμός είναι αφιερωμένος φυσικά στον κορονοϊό.
ΕΡ. Τι άλλο πραγματεύεται η έκθεση;
Τα εμβόλια. Το σημαντικότερο μέσο για την πρόληψη των επιδημιών. Η σπουδαιότητα συνάγεται από το εμβόλιο της ευλογιάς, η οποία προκάλεσε τον θάνατο πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων. Χάρη σε αυτά δεν υπάρχει πια. Σώθηκαν εκατομμύρια ζωές. Για την πολιομυελίτιδα εκθέτουμε ένα σιδερένιο πνεύμονα, ένα κυλινδρικό δοχείο, μέσα στο οποίο έμπαινε ολόκληρο το σώμα του πάσχοντος, εκτός από το κεφάλι, για να ρυθμίζεται η πίεση του αέρα και να αναπνέει διότι η ασθένεια προκαλεί αναπνευστική ανεπάρκεια. Ορισμένοι έπρεπε να μείνουν σε όλη τους τη ζωή σε αυτόν για να επιζήσουν. Σήμερα, χάρη στο εμβόλιο, η πολιομυελίτιδα υπάρχει μόνο στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Στην ιστορία, οι επιδημίες κόστισαν περισσότερες ανθρώπινες ζωές, παρά οι πόλεμοι και οι φυσικές καταστροφές. Και το εμβόλιο είναι το σημαντικότερο εργαλείο για την αντιμετώπισή τους. Οι επιδημίες αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα μαζί με την κλιματική αλλαγή.
ΕΡ. Γιατί τοποθετείται την κλιματική αλλαγή δίπλα στις επιδημίες;
Διότι ασθένειες, οι οποίες εμφανίζονταν μέχρι τώρα μόνο στα τροπικά κλίματα εξαπλώνονται ολοένα και περισσότερο. Εκθέτουμε ένα μοντέλο του ασιατικoύ κουνουπιού “τίγρης” σε μεγέθυνση ενός μέτρου, το οποίο μέχρι τώρα το συναντούσαμε μόνο στη νότια και νοτιοανατολική Ασία. Λόγω της κλιματικής αλλαγής εμφανίζεται όμως πλέον και στην Ευρώπη και θα μεταδίδει ασθένειες που υπήρχαν μόνο στα τροπικά κλίματα. Επομένως, η κλιματική αλλαγή και η διάδοση λοιμωδών νόσων πάνε χέρι-χέρι και θα έχουμε πανδημίες σε μικρότερα χρονικά διαστήματα….
ΕΡ. Μπορείτε να μας πείτε κάτι περισσότερο για την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;
Πρόκειται για μια υποθετική ανακατασκευή, αφού δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς ήταν και πού βρισκόταν. Περισσότερο θέλαμε να δώσουμε μια αίσθηση της συγκεντρωμένης γνώσης που υπήρχε για την ιατρική, της μεγαλύτερης το προχριστιανικού κόσμου, σε αυτόν τον σπουδαίο σταθμό στην ιστορία της επιστήμης. Αξιολογήσαμε και αξιοποιήσαμε τις λίγες πηγές αφού δεν υπάρχουν πολλές αναφορές σε αυτήν από τους αρχαίους συγγραφείς. Σύμφωνα πάντως με τον Στράβωνα υπήρχε μια είσοδος με κίονες. Κατασκευάσαμε τέτοιους κίονες, ένα μαρμάρινο δάπεδο, και στα ράφια τοποθετήσαμε 4.000 παπύρους. Εκθέτουμε επίσης σχέδια άλλων επιστημόνων για το πώς θα μπορούσε να είναι η Βιβλιοθήκη και πρωτότυπους παπύρους με ιατρικές συνταγές στα ελληνικά, όχι βέβαια από την Αλεξάνδρεια, αφού δεν διασώθηκε κανένας. Τοποθετήσαμε και ολογραφικές αναπαραστάσεις του νευρικού συστήματος, συνδυάζοντας έτσι αρχαία στοιχεία με σύγχρονα συστήματα.
ΕΡ. Κάνετε μνεία και του λοιμού της Aθήνας κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο;
Ναι. Στον σταθμό για την Ελλάδα, όπου έχουμε τοποθετήσει και μια προτομή του Περικλή που υπήρξε θύμα του λοιμού, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε αν ήταν πανώλη ή κάποια άλλη ασθένεια η οποία σήμερα δεν υπάρχει.
ΕΡ. Ο Θουκυδίδης εκτός από την περιγραφή του λοιμού αναφέρεται και στην ηθική κατάπτωση την οποία είχε ως συνέπεια. Πώς αντιμετώπισαν τους επόμενους αιώνες τις επιδημίες οι άνθρωποι;
Στην έκθεση πραγματευόμαστε αφενός μεν τη συμπεριφορά των ανθρώπων και από την άλλη την πίεση για εξεύρεση τρόπων αντιμετώπισης των επιδημιών. Τη μεγάλη επιδημία της πανώλης τον 14ο αιώνα τη θεώρησαν αρχικά θεϊκή τιμωρία. Οι κοινωνίες αντιδρούν με θεωρίες, όπως το τέλους του κόσμου, με στιγματισμό και αποκλεισμό των ασθενών. Τον Μεσαίωνα θεωρήθηκαν υπαίτιοι οι Εβραίοι ή άλλες μειονότητες. Αργότερα, στην εποχή του AIDS, οι ομοφυλόφιλοι, και για τον κορονοϊό έφταιγαν οι Κινέζοι. Λεπροί απομονώνονταν ακόμα και όταν η ασθένεια μπορούσε να θεραπευθεί και όσοι πάσχουν από AIDS δεν έχουν μια εύκολη ζωή.
ΕΡ. Η πίεση τι αλλαγές προκαλεί;
Μόνο στα πρώτα επτά χρόνια της επιδημίας της πανώλης πέθαναν περί τα 15 εκατομμύρια άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και ιερωμένοι. Η συνέπεια ήταν να γίνουν αποδεκτές οι πρώτες επιστημονικές έρευνες, να ληφθούν μέτρα υγιεινής, να γίνουν οι πρώτες καραντίνες, τα πρώτα νοσοκομεία. Η πανδημία τύφου του 19ου αιώνα είχε ως συνέπεια την κατασκευή υπονόμων. Κάτι ανάλογο βλέπουμε και με την πανδημία του κορονοϊού. Χάρη σε αυτόν αποκτήσαμε τα εμβόλια mRNA νέας τεχνολογίας σε σύντομο χρονικό διάστημα, κάτι που θα είχε διαρκέσει τουλάχιστον 15 χρόνια αν δεν υπήρχε η πανδημία.
ΕΡ. Από τη σημερινή πανδημία τι μαθαίνουμε, ποιο είναι το μήνυμα της έκθεσης;
Ό,τι τα εμβόλια είναι το μεγάλο κέρδος της παρούσας πανδημία. Είναι ένας θρίαμβος της ιατρικής. Στην έκθεση θεματοποιούμε τι μπορούμε να μάθουμε από τις πανδημίες του 20ου αιώνα, από την ισπανική γρίπη μέχρι τον κορονοϊό. Χρειαζόμαστε ένα ολοκληρωμένο παγκόσμιο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Ο κορονοϊός εμφανίστηκε στην Ουχάν το 2019 και χρειάστηκαν 4 μήνες ώσπου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να τον χαρακτηρίσει πανδημία. Δόθηκαν 4 μήνες στον κορονοϊό να εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο! Είναι σημαντικό επομένως να προειδοποιούμαστε εγκαίρως ώστε να απομονώνονται οι ιοί. Δεν πρέπει να ακολουθούμε τις πανδημίες αλλά να τις προλαμβάνουμε. Διαθέτουμε τα όπλα.
ΕΡ. Θίγετε το θέμα των θεωριών συνωμοσίας στην έκθεση;
Φυσικά, από την αρχή τις αναφέρουμε, στον σταθμό «Ιστορία των επιδημιών». Ξέρετε, ήδη τον 19ο αιώνα όταν πρωτοχρησιμοποιήθηκε το εμβόλιο κατά της ευλογιάς υπήρξαν και αρνητές. Επειδή περιέχει ζωντανό τροποποιημένο ιό δαμαλίτιδας, διέδιδαν ότι όποιος το κάνει θα γίνει …αγελάδα. Θεωρίες συνωμοσίας και αρνητές υπήρχαν σε όλες τις εποχές. Εμείς επισημαίνουμε στην έκθεση ότι πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη διότι αντικατοπτρίζουν πραγματικούς φόβους ορισμένων ανθρώπων και θα πρέπει να τούς εξηγείται ότι κάνουν λάθος και ότι γίνονται η αιτία θανάτου άλλων. Δυστυχώς, όμως, αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν να πάνε σε τέτοιες εκθέσεις. Κάποιες προσπάθειες εκφοβισμού μας εκ μέρους τους δείχνουν ότι επιζητούν την αντιπαράθεση. Εμείς, είμαστε όμως συνεχώς παρόντες στα γερμανικά τουλάχιστον ΜΜΕ και νομίζω ότι έχουμε μια ισχυρή απήχηση. Ήδη, τους πρώτους 3 μήνες είχαμε περίπου 20.000 επισκέπτες παρά τον κορονοϊό και τους κατά καιρούς περιορισμούς. Πρόκειται για ένα εκπληκτικά μεγάλο αριθμό επισκεπτών.
ΕΡ. Εκτός Γερμανίας θα γίνει η έκθεση;
Με μεγάλη ευχαρίστηση θα πηγαίναμε παντού. Υπάρχουν σχετικά αιτήματα από μουσεία της Ελβετίας και της Ιαπωνίας. Δεν αποσκοπούμε στο κέρδος αλλά στο να διαφωτίσουμε τους πολίτες και μάλιστα με ένα ευχάριστο τρόπο. Η έκθεση είναι τόσο σοβαρή όσο μια παγκόσμια έκθεση και τόσο ευχάριστη όσο η Ντίσνεϋλαντ.