ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Στην νησιωτική Ελλάδα οι χοροί, οι οποίοι εμφανίζονται να κυριαρχούν είναι:
ο μπάλος, οι σούστες, οι καρσιλαμάδες και οι συρτοί. Ιδιαίτερα στο νησιωτικό
Αιγαίο, ο χορός χαρακτηρίζεται από μια «ελαφράδα», που παρατηρείται στην
εκτέλεση των κινήσεων, σε αντίθεση με την χέρσα Ελλάδα, όπου ο χορός
χαρακτηρίζεται από βαρύτητα, δυναμικές στηρίξεις σε όλο το πέλμα, βήματα σκληρά
και απότομες στάσεις. Στο νησιωτικό Αιγαίο οι χοροί είναι κυρίως ομαδικοί, με
επικρατέστερο τον ανοικτό ή κλειστό κύκλο. Βασικά ρυθμικά σχήματα είναι αυτά
των δίσημων μέτρων, που αποδίδονται ζωηρά και γρήγορα, εύθυμα και σταθερά,
χωρίς ιδιαίτερες αυξομειώσεις και προοδευτικές επιταχύνσεις της χρονικής αγωγής.
Διακρίνουμε επίσης την απουσία ανημίτονων πεντατονικών κλιμάκων, ενώ βλέπουμε
έντονα την χρήση επτατονικής κλίμακας. Οι δε στίχοι των τραγουδιών είναι κυρίως
ομοιοκατάληκτοι πολίτικοι δεκαπεντασύλλαβοι.
Στα νησιά του Ιονίου το χρώμα των τραγουδιών είναι περισσότερο Δυτικό και
αυτό είναι φυσιολογικό, λόγω των γειτονικών επιδράσεων. Αυτό το χρώμα οφείλεται
στην επικράτηση των μειζόνων κλιμάκων. Συναντούμε τους χορούς του τσάμικου σε
τρίσημο ρυθμό, χορούς «τύπου στα τρία», μπάλους σε δίσημο ή τετράσημο ρυθμό και
επτάσημους συρτούς. Εμφανίζονται επίσης χοροί με ετερομετρικές φόρμες, όπου
κατά το πρώτο μέρος είναι δίσημοι και κατά το δεύτερο επτάσημοι. Στις αγροτικές
περιοχές των ιόνιων νήσων κρατήθηκαν οι παραδοσιακοί ρυθμοί. Για παράδειγμα
στην Ζάκυνθο τα αγροτικά τραγούδια είναι σε δίσημο ρυθμό και κινούνται σε
μαντζόρε κλίμακες. Στα αστικά τους κέντρα όμως, βλέπουμε την ξενική επίδραση
των καντάδων, των καντριλιών και του βαλς.
Στην Κεφαλλονιά αξίζει να σημειωθεί η παρουσία αυτοσχεδιασμού με την
δημιουργία «ριμνών» (διάλογοι με έντονο σατυρικό πνεύμα), κατά τη διάρκεια
διαφόρων καθημερινών δραστηριοτήτων και του χορού. Τα μουσικά όργανα που
χρησιμοποιούνται κυρίως στα επτάνησα είναι: βιολιά, κιθάρες, μάντολες,
μαντοτσέλα, τσαμπούνες, νιάκαρα (είδος ζουρνά), κλαρίνο, λαούτο. Τελευταία
σημειώνεται και η παρουσία μπουζουκιών, αρμόνιου, μπάσου και ντραμς.
Στα Δωδεκάνησα οι βασικότεροι χοροί είναι ο σιγανός, ο ζερβός, η σούστα, ο
ζερβοδέξιος, ο πηδηχτός. Από αυτούς ξεχωρίζει η σούστα σε δίσημο μέτρο, που
χορεύεται ανάλογα τον τόπο, από άντρες και γυναίκες με λαβή χιαστί ή από του
ώμους ή με λαβή από τους καρπούς. Επίσης εμφανίζονται οι χοροί του συρτού σε
δίσημο μέτρο, καλαματιανοί σε επτάσημο ρυθμό και μπάλοι σε δίσημο πάλι ρυθμό.
Στην Κρήτη απαντούμε ποικιλία χορών με εξέχουσα αυτή του πεντοζάλη.
Έχουμε επίσης χορούς, όπως ο σιγανός, ο συρτός, η σούστα, ο μαλεβιζιώτης και ο
πηδηχτός. Γενικώς οι κρητικοί χοροί ως προς την κινησιολογία τους διακρίνονται από
τις ιδιαίτερες κινήσεις του σώματος, τα «πάσα του κορμιού», «κοκαλιές», τα
«τσακίσματα», τα «τσαλίμια». Οι περισσότεροι από αυτούς τους χορούς χορεύονται
σε δίσημο μέτρο. Ο πεντοζάλης που έχει ύφος πολεμικό , ανήκει στην κατηγορία των
πηδηχτών χορών και χορεύεται μόνο από άντρες σε μικρές ομάδες, πιασμένοι σφιχτά
από τους ώμους, με πεταχτούς διασκελισμούς και συνεχόμενες εναλλαγές. Στα
κρητικά μουσικά όργανα, εκτός από την λύρα, το βιολί και το λαούτο, συναντούμε
την ασκομαντούρα με το νταούλι και διάφορα είδη φλογέρας (θαμπιολί,
σφιχτοχάμπιολο).
Στα νησιά του βορείων Σποράδων κυριαρχούν οι χοροί του συρτού, του
μπάλου, του χασάπικου και του καλαματιανού. Οι ρυθμοί που χρησιμοποιούνται είναι
κυρίως δίσημοι και τετράσιμοι. Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου σημειώνονται
επιδράσεις από την γειτνίαση με την Ανατολή. Οι χοροί στην πλειοψηφία τους είναι
αντικριστοί και ζευγαρωτοί και αποδίδονται σε δίσημα, τετράσιμα και εννεάσημα
ρυθμικά σχήματα. Στην Εύβοια συναντούμε τους ίδιους ρυθμούς σε χορούς, όπως του
μπάλου, του συρτού, του χασάπικου και του καλαματιανού. Στις Κυκλάδες
παρατηρείται μείξη χορευτικών και ρυθμικών στοιχείων, στα οποία κυριαρχούν οι
χορευτικές μορφές του συρτού χορού με τις ποικίλες παραλλαγές του, που χορεύεται
συχνά κατά ζεύγη με διαφορετικά βήματα του μπάλου, του συρτού καλαματιανού,
των χασάπικων, των ζεϋμπέκικων, των καρσιλαμάδων, καθώς και των τοπικών
χορών.
Στην Κύπρο κυριαρχούν οι σουίτες αντικριστών χορών, που διακρίνονται σε
αυτές που χορεύουν οι άντρες και σε αυτές των γυναικών. Στα δε τραγούδια που
συνοδεύουν τους χορούς αυτούς, συναντάμε αυτοσχεδιασμούς φωνητικούς, όπως το
«τσάττισμα», μέσω του οποίου οι χορευτές επιδεικνύουν τις φωνητικές τους
ικανότητες, με αυτοσχέδιες ομοικατάληκτες ρίμες. Οι ρυθμοί που κυριαρχούν στην
Κύπρο παρουσιάζουν ποικιλία. Έχουμε δίσημους, τρίσημους, επτάσημους, καθώς και
διάφορους εννεάσημους καρσλαμάδες. Η λαϊκή ορχήστρα στην Κύπρο αποτελείται
από βιολί και λάουτο. Άλλα όργανα είναι η φλογέρα (πιθκιαυλιν), το κλαρίνο, το
σαντούρι, η αρμόνικα, το τουμπελέκι και το ντέφι (τσαμουτσάς).