Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Στο άρθρο αυτό θα αναδείξω μέσα από δυο χαρακτηριστικά ποιήματα των εθνικών αυτών ποιητών (Ωκεανός και ο Φωτεινός) το πως εκφράζεται η αγάπη για την πατρίδα. Το ποίημα Ωκεανός του Κάλβου εντάσσεται εντός της πλειοψηφίας των Καλβικών Ωδών που αναφέρονται στην Ελληνική Επανάσταση. Στην πρώτη στροφή γίνεται αναφορά στην μακραίωνη δουλεία, η οποία παρομοιάζεται με νύχτα αιώνων. Αυτή η νύχτα λαμβάνει κοσμογονικές διαστάσεις στην δεύτερη στροφή, καθώς συνδέεται με το αμέτρητο χάος και τις ουράνιες ερήμους.
Στην τέταρτη και πέμπτη στροφή ο Κάλβος μεταφέρει την πένθιμη εικόνα της σκλαβιάς από τα ουράνια στα γήινα, με αναφορές για χαμένες πόλεις και δάση, αλλά και βουβές θάλασσες και όρη. Η φύση είναι πλέον νεκρική και σε αυτήν δεν ακούγονται πλέον ούτε ωδές ούτε θρήνοι.
Ωστόσο το σκηνικό αλλάζει από την έβδομη στροφή, όπου η νύχτα πλέον μετατρέπεται σε μέρα. Οι αναφορές σε χρυσά πέταλα, σε φωτισμένους ουρανούς και λαμπερές χαίτες δηλώνουν εμφατικά την αλλαγή αυτή. Άλλωστε ο Κάλβος παρουσιάζει στην γραφή του θεματικές αντιθέσεις και εδώ αποτυπώνεται μια από αυτές, που δεν είναι άλλη από το φως της Επανάστασης που αντιμάχεται το σκότος της σκλαβιάς.
Η ελευθερία συνδέεται με το αρχαίο παρελθόν, καθώς παρομοιάζεται με την κόρη του Διός αποκτώντας θεϊκά χαρακτηριστικά (στρ. ιη΄). Η θεά Ελευθερία πλέον απευθύνεται στον Ωκεανό και αντιπαραβάλλεται με την τυραννία, ζητώντας την βοήθειά του, ώστε να απελευθερωθεί το σκλαβωμένο γένος: «τύρρανοι πολλοί τον κρατούσι σήμερον συ βοήθησον, δος μου τον θρόνον» (στρ. κα΄).
Οι μνείες στην αρχαία μυθολογία και θρησκεία (θεός Ωκεανός, κόρη Διός) στοχεύουν σε συνδυασμό με αναφορές στην επαναστατημένη Ελλάδα και στα χαρίσματα των ανθρώπων της να δοξάσουν τον απελευθερωτικό αγώνα και να εμψυχώσουν τους Έλληνες. Έτσι λοιπόν δοξάζονται οι ήρωες του ναυτικού αγώνα, Υδραίοι, Σπετσιώτες και Ψαριανοί (στρ.λα)΄, τους οποίους βοηθά στο έργο τους ο Ωκεανός; «Ω επουράνιος χείρα! Σε βλέπω κυβερνούσα τα τρομερά πηδάλια» (στρ. λδ΄).
Ο Φωτεινός του Βαλαωρίτη είναι ένα εκτενές ανολοκλήρωτο επικό ποίημα με θέμα παρμένο από την εξέγερση των κατοίκων της Λευκάδας κατά τον 14ο αιώνα εναντίον του φράγκου δυνάστη τους. Στους πρώτους πέντε στίχους του ποιήματος εμφανίζεται η ποιητική ιδέα της αντιστάσεως κατά του κατακτητή με την παραγγελία του πατέρα Φωτεινού προς τον γιο του Μήτρο να εκδιώξει τους σκύλους του Φράγκου άρχοντα από το χωράφι του.
Στους επόμενους πέντε στίχους αναδεικνύεται η μάχη μεταξύ δίκαιου και αδίκου, καθώς ο άδικος άρχοντας έρχεται με την βία να στερήσει το ψωμί των παιδιών του καταστρέφοντας το κτήμα του. Κατόπιν συγκρούεται ο φόβος του σκλαβωμένου Έλληνα που αντικατοπτρίζεται στο πρόσωπο του δειλού γιού του με την επαναστατικότητα που χρειάζεται για την απόκτηση της ελευθερίας στο πρόσωπο του πατέρα (στ. 12-30).
Ο Βαλαωρίτης εμφανίζει τον Φωτεινό ως τον Έλληνα εκείνον που οφείλει να παραδώσει στις επόμενες γενιές άσβεστο το μίσος κατά του ξένου κατακτητή της πατρίδας του (στ.41-44). Κατακρίνει την ατολμία του γιού του και την ηττοπαθή του στάση με λόγους σκληρούς «Ου να χαθείς! με ντρόπιασες! Δεν είσαι Λευκαδίτης! (στ. 47).
Ο Φωτεινός παρουσιάζεται ως προσωποποίηση της γενιάς του, καθώς σε αυτήν αποτυπώνονται η δυστυχία, η φτώχεια, τα γεράματα, αλλά και το ακατάβλητο φρόνημα εναντίον του δυνάστη (στ. 154-161). Στις προσταγές του Φράγκου Τζώρτζη να προσκυνήσει στέκεται αγέρωχος απατώντας πως προτιμά να τον κρεμάσουν, με αποτέλεσμα να δεχθεί τις συνέπειες της σωματικής κακοποίησης (στ. 215-233). Η αγάπη λοιπόν για την πατρίδα προϋποθέτει θυσίες.
Και στα δυο αυτά ποιήματα εκφράζεται η αγάπη για την πατρίδα μέσω της προβολής του διπόλου σκλαβιάς και ελευθερίας. Ωστόσο στον Ωκεανό λείπει η προσωποποίηση και εξυμνείται ο αγώνας ευρύτερα των Ελλήνων για την ελευθερία εναντίον του οθωμανικού ζυγού. Στον Φωτεινό δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην συγκρουσιακή σχέση δειλίας και ηρωισμού και στο πρόσωπο του ήρωα αντικατοπτρίζεται η μάχη όχι μόνο κατά του ξένου δυνάστη, αλλά και της υπεράσπισης της δικαιοσύνης ως πανανθρώπινης αξίας.