Το έναυσμα της εικονομαχίας δεν δόθηκε ούτε από την ιουδαϊκή ούτε από την
χριστιανική παράδοση, αλλά από το Ισλάμ. Το Ισλάμ τηρώντας την εντολή κατά της
ειδωλολατρίας είναι αυτό που δημιούργησε το κύμα αμφισβήτησης των ιερών
εικόνων στο Βυζάντιο. Με αφορμή λοιπόν τις νίκες των Αράβων κατά των
Βυζαντινών, ο Λέων ο Γ΄ θεώρησε πως ο θεός ευνοεί τους Άραβες λόγω του
ισλαμικού δόγματος περί των εικόνων και έτσι αποφάσισε το 723 μ.Χ. την
καταστροφή τους.
Με την σύνοδο της Ιέρειας το 754 μ.Χ. ο γιός του Κωνσταντίνος ο Ε΄
εφάρμοσε την ίδια και πιο σκληρή πολιτική, θανατώνοντας πολλούς εικονολάτρες
μοναχούς. Παρά το γεγονός ότι η κυρίαρχη αιτία εμφανιζόταν θεολογική και
στηριζόταν στο ότι οι εικόνες αποτελούσαν είδωλα και στο ότι είχαν χάσει την
θεραπευτική τους ιδιότητα, η εικονομαχία ήρθε να εξυπηρετήσει και πολιτικούς
σκοπούς. Αυτοί σχετίστηκαν με την προσπάθεια των Ισαύρων να μειώσουν την
μοναστηριακή δύναμη, η οποία προερχόταν από την περιουσία των μοναστηριών,
αλλά και με το γεγονός ότι ο βυζαντινός στρατός βασιζόταν κυρίως στους υπηκόους
της Ανατολής που ήταν εικονομάχοι.
Η Ειρήνη η Αθηναία θα επαναφέρει τις εικόνες με την σύνοδο της Νίκαιας
του 787 μ.Χ.. Το θεολογικό επιχείρημα που προβλήθηκε από τους εικονολάτρες
(Ιωάννης Δαμασκηνός, Πατριάρχης Γερμανός) ήταν η ενσάρκωση του θεού, η οποία
επέτρεπε την αποτύπωσή του στις εικόνες. Ωστόσο υπήρξαν πολιτικά και πολιτισμικά
κίνητρα πίσω από την απόφαση αυτή. Η αυτοκράτειρα συνέδεσε την επαναφορά των
εικόνων με την ισχυροποίηση της εξουσίας της, φθάνοντας μάλιστα στο σημείο να
τυφλώσει τον γιό της Κωνσταντίνο τον ΣΤ΄. Από την άλλη μεριά η χριστιανική
εκκλησία για λόγους θρησκευτικούς επιθυμούσε να επικρατήσει πολιτισμικά έναντι
της ανεικονικής τέχνης των Αράβων. Έτσι για παράδειγμα στο ισλαμικό δόγμα που
θεωρούσε τον Χριστό προφήτη, οι χριστιανοί αγιογράφοι απάντησαν απεικονίζοντας
την σταύρωση και την ανάσταση του, τονίζοντας την θεϊκή του υπόσταση.
Το 813 μ.Χ ξεκινά η δεύτερη φάση της εικονομαχίας και με την Ζ΄
οικουμενική σύνοδο του 815 μ.Χ. αποκαθηλώνονται και πάλι οι εικόνες. Τόσο ο
Λέων ο Ε΄ όσο και ο γιός του Κωνσταντίνος ο Ε΄, αλλά και ο Θεόφιλος αργότερα
επαναφέρουν το επιχείρημα της αντιμετώπισης των εχθρών του Βυζαντίου, ενώ ο
πατριάρχης Ιωάννης επικαλείται για άλλη μια φορά θρησκευτικούς λόγους. Οι
εικονομάχοι προβάλλουν μέσω του Θεόδωρου Στουδίτη το επιχείρημα πως όσοι δεν
δέχονται την απεικόνιση του Χριστού αρνούνται την ανθρώπινη φύση του. Η Ρώμη
επίσης από την πλευρά της θεώρησε πως η εικονομαχία ήταν ανατολική αίρεση και
υπερασπίστηκε τις εικόνες.
Τελικώς η αυτοκράτειρα Θεοδώρα επέβαλλε την επιστροφή των εικόνων με
την οικουμενική σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 843 μ.Χ. και έληξε έτσι την
περίοδο της εικονομαχίας. Στην Κωνσταντινούπολη και στον περίλαμπρο ναό της
Αγίας Σοφίας, η αναστήλωση των ιερών εικόνων εορτάσθηκε μέσα σε πανηγυρικό
κλίμα, ενώ ακολούθησε λιτανεία με μεγάλη πομπή. Το γεγονός αυτό εορτάζεται ως
Κυριακή της Ορθοδοξίας. Μιμούμενη και αυτή την αυτοκράτειρα Ειρήνη θέλησε να
εκμεταλλευτεί την θρησκευτική αυτήν διαμάχη για να επικρατήσει στην εξουσία. Και
οι δυο αυτές αυτοκράτειρες αποτέλεσαν παράδειγμα για τις χήρες μητέρες
αυτοκρατόρων που λειτουργούσαν ως αντιβασίλισσες στο όνομα των νεαρών γιών
τους.