Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Ο Πλήθων ανέπτυξε μια φιλοσοφική θεωρία περί της ειμαρμένης
επηρεασμένη από τις απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων, όπως των Στωικών και του
Πλάτωνος. Το σύμπαν για τον Πλήθωνα λειτουργεί αιτιοκρατικά μέσω μιας αλυσίδας
αιτιών και αποτελεσμάτων που όλα προέρχονται από μια υπέρτατη αρχή, αυτή του
Διός. Ο φιλόσοφος αναφέρει πως ο Δίας κατέχει την ισχυρότερη αναγκαιότητα και
αυτό διότι δεν καθορίζεται από άλλους, αλλά από τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς είναι
ο απόλυτα αγαθός. Συνεπώς η αναγκαιότητα είναι συνδεδεμένη εδώ με την θεϊκή
υπόσταση και εκφράζει την απόλυτη νομοτέλεια.
Ο Πλήθων αντιπαραβάλλει την έννοια της αναγκαιότητας με αυτήν της
ελευθερίας λέγοντας χαρακτηριστικά πως αν κάθε τι ήταν προκαθορισμένο και
υπάκουε στην αναγκαιότητα τότε θα εξαφανίζονταν από τους ανθρώπους η
ελευθερία. Άρα η αναγκαιότητα είναι αν όχι ταυτόσημη, οπωσδήποτε συνυφασμένη
με την ειμαρμένη. Ο ίδιος άλλωστε αναφέρει πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχει καμία
παρέκκλιση από αυτά που προαιωνιώς ο Δίας έχει αποφασίσει και έχουν οριστεί από
την ειμαρμένη.
Αυτή την προκαθορισμένη τάξη όμως δεν την θεωρεί αποτέλεσμα τυφλής
αναγκαιότητας και την στηρίζει στην ύπαρξη της θείας πρόνοιας. Προχωρεί στην
σύζευξη της πρόνοιας, της ειμαρμένης και της προγνώσεως όταν αναφέρει πως αν τα
μέλλοντα δεν ήταν καθορισμένα τότε δεν θα μπορούσαν να προβλεφθούν όχι μόνο
από τους ανθρώπους αλλά και από τους θεούς.
Ο Πλήθων αναγνωρίζει ελευθερία στην βούληση του ανθρώπου καθώς όπως
υποστηρίζει αν τα πάντα ήταν προκαθορισμένα από τους θεούς, τότε αυτοί είτε θα
έπρεπε να απέχουν από την τιμωρία των κακών ή θα τιμωρούσαν αδίκως αυτούς που
πράττουν το κακό. Η ελευθερία αυτή υπόκειται σε περιορισμούς καθώς όλα τα όντα
εξουσιάζονται και είναι υποτελή στον Δία.
Τι είναι όμως αυτό που δίνει έστω αυτήν την περιορισμένη κυριαρχία στον
άνθρωπο ώστε να ενεργεί αυτοβούλως; Για τον φιλόσοφο αυτό είναι η φρόνηση που
συνίσταται στο λογικό μέρος της φύσης του ανθρώπου. Η φρόνηση λοιπόν αποτελεί
αρετή που ο άνθρωπος οφείλει να εξασκεί και η εξάσκηση της εξαρτάται από την
προδιάθεση κάποιου να την αποκτήσει. Όσοι λοιπόν μετέχουν στην φρόνηση
μετέχουν και στην ελευθερία καθώς η φρόνηση οδηγεί σε αγαθές πράξεις σύμφωνες
με το θέλημα του θεού. Ο φιλόσοφος άλλωστε αποφαίνεται ότι κανένας από τους
κακούς ανθρώπους δεν θα μπορούσε να είναι ελεύθερος, παρά μόνο οι καλοί και
ενάρετοι.