Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Γράφει ο Γεώργιος Καραμαδούκης
Στο Βυζάντιο η εκκλησία αποτελούσε βασικό θεσμό της αυτοκρατορίας,
καθώς ο χριστιανισμός εξυπηρέτησε το στοιχείο της ενότητας των υπηκόων της. Η
δύναμη της λοιπόν από πολιτικής απόψεως ήταν τέτοια που οδηγούσε τους
αυτοκράτορες στην παραχώρηση ευρύτερων αρμοδιοτήτων πέραν των πνευματικών.
Αρκεί να σημειώσουμε πως υψηλόβαθμοι κληρικοί ενεργούσαν πολλές φορές ως
αξιωματούχοι εκπροσωπώντας την κυβέρνηση ως πρεσβευτές στο εξωτερικό.
Η νέα θρησκεία που έκανε λόγο για αγάπη και φιλανθρωπία οδήγησε την
εκκλησία σε έργα εκπληρώσεως του θεϊκού θελήματος. Οι επίσκοποι ήταν υπεύθυνοι
πέραν του πνευματικού τους ρόλου και για την λειτουργία εκκλησιαστικών
πτωχοκομείων, νοσοκομείων και ορφανοτροφείων. Η συντήρησή τους προέρχονταν
είτε από τα ενοίκια των εκκλησιαστικών κτημάτων, είτε από την ίδια την εκκλησία,
είτε από ιδιώτες. Επίσης διεξήγαγαν φιλανθρωπικές δραστηριότητες με σκοπό την
ανακούφιση των φτωχών της περιοχής τους και πολλές φορές τους υπερασπίζονταν
σε υποθέσεις βαριάς φορολογίας.
Από την άλλη πλευρά η πολιτεία αναγνωρίζοντας την ιδιότητα των επισκόπων
ως προστατών των αδικημένων παραχώρησαν από την εποχή του Μεγάλου
Κωνσταντίνου την δικαιοδοσία να δικάζουν υποθέσεις ιδιωτικού, οικογενειακού και
κληρονομικού δικαίου. Πέραν αυτού διαιτήτευαν σε υποθέσεις που αφορούσαν
αντιδικίες λαϊκών και εκκλησίας.
Σημαντικό ρόλο στην απονομή της δικαιοσύνης έπαιζε και το πατριαρχικό
δικαστήριο, το οποίο ελλείψει ανωτάτου κοσμικού δικαστηρίου ως το 1329 μ.Χ.
ερχόταν να αναπληρώσει το κενό εκδικάζοντας υποθέσεις λαϊκών. Κατά την
δυναστεία των Παλαιολόγων ιδρύθηκαν μικτά δικαστήρια πολιτικών και
εκκλησιαστικών αξιωματούχων, όπως το ανώτατο δωδεκαμελές και το ανώτατο
τετραμελές δικαστήριο, στο οποίο δίκαζαν οι καθολικοί κριταί των Ρωμαίων. Τέλος
σε περιπτώσεις φόνων πολλοί κατέφευγαν σε αρχιεπισκοπικά δικαστήρια και κυρίως
στην Μεγάλη Εκκλησία της πρωτεύουσας ώστε να τύχουν ευνοϊκότερης
μεταχείρισης, καθώς οι ποινές ήταν εκκλησιαστικού χαρακτήρα, όπως για
παράδειγμα ο αφορισμός.
Η εκκλησία προνόησε επίσης και για θέματα εκπαίδευσης. Ήταν φυσιολογικό
να ασχοληθεί κυρίως με την προετοιμασία των μελλοντικών κληρικών και για τον
λόγο αυτό κάθε μητρόπολη μεριμνούσε για την ίδρυση εκκλησιαστικής σχολής.
Ξέχωρη θέση κατείχε η Πατριαρχική Σχολή, η οποία φαίνεται πως κυριάρχησε ως το
1204 μ.Χ. στην εκπαιδευτική σκηνή της Κωνσταντινούπολης. Από την διδασκαλία
δεν έλειπε και η εγκύκλιος παιδεία με μαθήματα γραμματικής, αριθμητικής,
φιλοσοφίας και ρητορικής, τα οποία διδάσκονταν και στην σχολή που λειτουργούσε
κατά τον 13ο αιώνα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Τέλος υποτυπώδη
εκπαίδευση υπήρχε εντός των μοναστηριών, όπου οι μοναχοί μάθαιναν την
λειτουργία, το Ψαλτήρι και τμήματα της Καινής Διαθήκης.